Ο ναός της Παναγίας

Η ΧΙΛΙΟΧΡΟΝΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ 

ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΟΧΑΡΗΣ 

Οι Ορχομένιοι δοξάζουμε το Θεό για τη μεγάλη ιστορία του Ορχομενού και Τον ευχαριστούμε βέβαια, γιατί ανάμεσα σε όλα τα άλλα μνημεία έχουμε και τον ιστορικό ναό της Παναγίας μας, αυτόν τον υπέροχο ναό, που σύμφωνα με την άποψη όχι μόνο των θεολόγων, αλλά και των αρχαιολόγων, είναι το πιο σημαντικό μνημείο που υπάρχει στον τόπο μας, γιατί είναι ένας ναός μοναδικός στο είδος του. Είναι προδρομικός ναός, δηλαδή μια προσπάθεια να περάσουμε από το ρυθμό της βασιλικής στον καθαρά βυζαντινό ρυθμό και θεωρείται πάρα πολύ σπουδαίος γιατί είναι ακριβώς χρονολογημένος. Οι Βυζαντινοί, όπως ξέρουμε όταν έχτιζαν κάτι, δεν έβαζαν ούτε το όνομά τους, ούτε πότε το έχτιζαν. Εδώ ο κτήτορας σε τέσσερα σημεία, τοποθέτησε κτητορικές επιγραφές στις οποίες αναφέρεται η ακριβής χρονολογία του κτίσματος, όπως και το όνομα του κτήτορα. Οι επιγραφές αυτές βέβαια, από τις οποίες πήρε και η εκκλησία το όνομα Σκριπού, από το λατινικό Scriptus-a, είναι εκείνες που πραγματικά κάνουν το ναό, σαν μνημείο να είναι μοναδικός και ανεπανάληπτος.

Η εκκλησία χτίστηκε το 874μ.Χ., όπως ήδη αναφέραμε πάνω στα ερείπια παλαιοχριστιανικού ναού, που υπήρχε στην ίδια θέση. Από τον παλαιοχριστιανικό ναό, έχει σωθεί ένα μέρος από το ψηφιδωτό δάπεδο ( εβδομήντα περίπου εκατοστά πιο κάτω από το δάπεδο του σημερινού ναού ) και το πηγάδι που βρίσκεται περίπου στο κέντρο του ναού, πανομοιότυπο με τα πηγάδια που βρίσκονται στα υπόγεια του ναού της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη. Το δάπεδο αυτό χρονολογήθηκε στο 480 μ.Χ., δηλαδή 400 χρόνια περίπου, πριν χτιστεί η σημερινή εκκλησία της Παναγίας μας. 

Την εκκλησία της Παναγίας μας «ανέστησε», όπως λέει η κεντρική κτητορική επιγραφή ο Λέοντας ο Πρωτοσπαθάριος, ο οποίος ήταν διοικητής στο θέμα της Ελλάδος. Η βυζαντινή αυτοκρατορία όπως γνωρίζουμε ήταν χωρισμένη σε επαρχίες, τα θέματα. Στο θέμα της Ελλάδος, διοικητής ήταν ο Λέοντας ο Πρωτοσπαθάριος, οποίος είχε έδρα τη Θήβα της Βοιωτίας. Ο Ορχομενός ήταν τσιφλίκι του βυζαντινού διοικητή και επειδή η Παναγία μας έκανε κάποιο θαύμα στη γυναίκα του Λέοντα, ο Λέων για να ευχαριστήσει την Παναγία, έχτισε πάνω στα ερείπια του παλαιοχριστιανικού ναού την εκκλησία, πού σώζεται μέχρι σήμερα και την οποία αφιέρωσε στην Κοίμηση της Θεοτόκου, στον Απόστολο Πέτρο και στον Απόστολο Παύλο. (Ο ναός είναι τρισυπόστατος και έχει τρεις Αγίες Τράπεζες) .

Ο Λέων για να χτίσει την εκκλησία χρησιμοποίησε υλικά από τον παλαιοχριστιανικό ναό, που ήταν ακριβώς στην ίδια θέση, αλλά και από τα άλλα μνημεία του Ορχομενού, τα οποία ήταν ήδη ερειπωμένα. Σαν ρυθμός η εκκλησία είναι σταυροειδής εγγεγραμμένη με τρούλο. Βλέπουμε δηλαδή να σχηματίζεται ένας σταυρός, και εκεί που ενώνονται οι κεραίες του σταυρού, έρχεται και κάθεται ο τρούλος. 

Όπως αναφέραμε και πιο πάνω είναι προσπάθεια για να περάσουμε από τον ρυθμό της βασιλικής στον καθαρά βυζαντινό ρυθμό . Η εκκλησία έχει μήκος 28,5 μέτρα, φάρδος 20,5 και ύψος 19 μέτρα περίπου και είναι γνωστή με το όνομα «Παναγία η Σκριπού». Το όνομα αυτό προέρχεται από τις επιγραφές, όπως αναφέραμε και πιο πάνω, που είναι εντοιχισμένες πάνω στο χτίσμα του ναού. Επιγραφές χριστιανικές, αλλά και επιγραφές προχριστιανικές τις οποίες βρήκαν οι Βυζαντινοί στην περιοχή , και τις πήραν και τις χρησιμοποίησαν σαν αγκωνάρια για να χτίσουν το ναό. Για παράδειγμα μέσα στο ναό, δίπλα στην καμάρα που μπαίνουμε από τον πρόναο στον κυρίως ναό, υπάρχει μια επιγραφή που μιλάει για τις τρεις Χάριτες, τις αρχαίες θεότητες. Αναφέρει ότι έγιναν οι μουσικοί αγώνες προς τιμήν των Τριών Χαρίτων απέναντι στο ωδείο, και ποιοι κέρδισαν τα βραβεία. 

Με πρότυπο το ναό της Παναγίας της Σκριπούς του Ορχομενού, οι Μακεδόνες Βασιλείς του Βυζαντίου έκτισαν την εκκλησία της Παναγίας στο Νέο Παλάτιο της Κωνσταντινούπολης. Στο ναό της Παναγίας εξωτερικά βρίσκεται εντοιχισμένο το ηλιακό ωρολόγιο άριστης τέχνης και ομορφιάς. Κοντά στο ηλιακό ωρολόγιο βρίσκεται η κτητορική επιγραφή από το παρεκκλήσι του Αποστόλου Πέτρου που αναφέρει:

«ΕΚΑΛΗΕΡΓΗΣΕ ΤΩΝ ΝΑΟΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΕΤΡΟΥ, ΤΟΥ ΚΟΡΥΦΕΟΥ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ, ΛΕΟΝ Ω ΠΑΝΕΥΦΙΜΟΣ ΒΑΣΙΛΗΚΟΣ ΠΡΟΤΟΣΠΑΘΑΡΗΟΣ ΚΑΙ ΕΠΗ ΤΩΝ ΥΚΗΑΚΩΝ (επί των οικιακών ήταν κάτι σα διαχειριστής της βασιλικής περιουσίας – Υπουργός των Οικονομικών θα λέγαμε σήμερα), ΥΠΕΡ ΛΥΤΡΟΥ ΚΑΙ ΑΦΕΣΕΩΣ ΤΩΝ ΠΟΛΛΩΝ ΑΥΤΟΥ ΑΜΑΡΤΙΟΝ, ΕΠΗ ΙΓΝΑΤΙΟΥ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ. ΑΜΗΝ.» Ο Λέων ο Πρωτοσπαθάριος έκτισε τον ναό για να συγχωρεθούν οι αμαρτίες του, έχοντας επίγνωση της αμαρτωλότητας του. Η επιγραφή αυτή είναι πάρα πολύ σημαντική, γιατί αποδεικνύει ότι, από τον 9ο αιώνα, είχε ήδη γενικευθεί ο τίτλος του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως σαν Οικουμενικός. Ο Ιγνάτιος ο οποίος αναφέρεται στην επιγραφή είναι ο προκάτοχος αλλά και ο διάδοχος του Αγίου Φωτίου. Είναι και Άγιος της Εκκλησίας μας και γιορτάζει στις 23 Οκτωβρίου, μαζί με τον Αδελφόθεο Ιάκωβο.

Η κυρίως κτητορική επιγραφή που περιζώνει εξωτερικά όλη την κόγχη του ιερού βήματος της Παναγίας αναφέρει:

«ΕΠΗ ΒΑΣΙΛΙΟΥ ΚΑΙ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΙ ΛΕΩΝΤΟΣ ΤΩΝ ΘΗΩΤΑΤΩΝ ΒΑΣΙΛΕΩΝ ΤΩΝ ΡΩΜΕΩΝ». Είναι οι αυτοκράτορες Βασίλειος ο Α΄ ο Μακεδών και τα δυο παιδιά του, ο Κωνσταντίνος και ο Λέων ο Στ΄ο Σοφός, οι οποίοι ήταν συνάρχοντες με τον πατέρα τους. Είναι πάρα πολύ συγκινητικό όταν την Κυριακή της Ορθοδοξίας, που γίνεται η λιτανεία γύρω από το ναό, διαβάζουμε από το συνοδικό της Ορθοδοξίας «Ιγνατίου, Φωτίου, κλπ…». Ο Πατριάρχης Ιγνάτιος, που μόλις αναφέραμε το όνομά του είναι αυτός στα χρόνια του οποίου χτίστηκε η Παναγία μας και το όνομα του αναφέρεται στην επιγραφή αυτή. Και στη συνέχεια διαβάζουμε «Βασιλείου, Κωνσταντίνου, Λέοντος, Ανδρονίκου, Ισαακίου, κλπ…», «των ανταλλαξαμένων της επιγείου την ουράνιον βασιλείαν». Οι αυτοκράτορες αυτοί, στα χρόνια των οποίων κτίστηκε η Παναγία μας κάποια στιγμή, παραιτήθηκαν από το θρόνο και έγιναν μοναχοί και τους αναφέρει το συνοδικό της Ορθοδοξίας. Και λέμε, τα χρόνια που συνέβαιναν αυτά τα γεγονότα, χτίστηκε η εκκλησία αυτή και είναι για εμάς μεγάλη ευλογία.

Και συνεχίζει η κυρίως κτητορική επιγραφή:

«ΠΑΝΑΓΗΑ ΘΕΟΤΩΚΕ, ΣΥΝ ΤΟ ΜΟΝΩΓΕΝΗ ΣΟΥ ΙΥΩ, ΒΟΗΘΙ ΤΟΥ ΣΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΛΕΩΝΤΟΣ ΒΑΣΙΛΗΚΟΥ ΠΡΟΤΩΣΠΑΘΑΡΙΟΥ ΚΕ ΕΠΙ ΤΩΝ ΟΙΚΗΑΚΩΝ ΣΥΝ ΤΙ ΣΥΝΕΥΝΩ ΚΕ ΤΥΣ ΦΙΛΤΑΤΥΣ ΤΕΚΝΥΣ ΑΥΤΟΥ ΕΚ ΠΟΘΟΥ ΚΑΙ ΠΗΣΤΕΟΣ ΜΕΓΙΣΤΙΣ ΑΝΑΣΤΙΣΑΝΤΟΣ ΤΟΝ ΣΟΝ ΑΓΙΩΝ ΝΑΟΝ. ΑΜΗΝ». 

Στη συνεχεια διαβάζουμε τη κτητορική επιγραφή του παρεκκλησίου του Αποστόλου Παύλου:

 «ΕΚΑΛΗΕΡΓΗΣΕΝ ΤΟΝ ΝΑΟΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΤΟΥ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ, ΛΕΟΝ Ο ΠΑΝΕΥΦΙΜΟΣ ΒΑΣΗΛΗΚΟΣ ΠΡΟΤΟΣΠΑΘΑΡΙΟΣ ΚΑΙ ΕΠΗ ΤΩΝ ΟΙΚΗΑΚΩΝ ΥΠΕΡ ΛΥΤΡΟΥ ΚΑΙ ΑΦΕΣΕΩΣ ΤΩΝ ΠΟΛΛΩΝ ΑΥΤΟΥ ΑΜΑΡΤΗΩΝ, ΕΤΟΥΣ ΑΠΟ ΚΤΗΣΕΩΣ ΚΟΣΜΟΥ ΕΞΑΚΙΣΧΗΛΙΟΣΤΟ ΤΡΙΑΚΟΣΗΟΣΤΩ ΟΓΔΟΗΚΟΣΤΩ Β΄». Οι Βυζαντινοί μετρούσαν από κτήσεως κόσμου. Γι’ αυτό λέει έτους από κτήσεως κόσμου.

Ακόμα υπάρχουν και άλλες επιγραφές. Μία λέει: «Αθηνόδωρε, Αριστέα, Χαίρε». Αυτή είναι επιτύμβια στήλη. Είναι ταφόπλακα. «Αθηνόδωρε και Αριστέα να χαίρετε» (να είστε χαρούμενοι). Τι όμορφα που τα γράφουν οι αληθινοί Χριστιανοί.

Όταν πέθανε η νεοκώρα μας, η θεια-Κατερίνη (την είχαμε νεοκώρα πολλά χρόνια, πήγε 90 χρονών) πήγα στο μαρμαρά και του λέω στο σταυρό πάνω θα γράψεις «εκοιμήθη», όχι «απεβίωσε» κι αυτός κάπου το παρήγγειλε να του το γράψουν και του λέει αυτός που τα έγραφε «Ρε, μπας κι ο παπάς σας είναι Γιαχωβάς; Γιατί αυτά τα γράφουν οι Γιαχωβάδες, ρε» του λέει. Λοιπόν, έρχεται εδώ και μου το λέει και λέω: «Κοίτα να δεις, που καταντήσαμε. Το καθαρά ορθόδοξο να θεωρείται αιρετικό.»

Βλέπουμε ακόμα ότι η εκκλησία της Παναγίας μας έχει χτιστεί με κάθε λογής πέτρα. Και από ποιότητα και από σχήμα πέτρες τετράγωνες, πέτρες ορθογώνιες, πέτρες στρογγυλές, πέτρες μικρές και μεγάλες. Οι στρογγυλές ήταν τα προπύλαια του παλαιοχριστιανικού ναού. Τις έκοψαν και τις χρησιμοποίησαν σαν οικοδομικό υλικό. Είχε έρθει από χρόνια πολλά προσκυνητής στην Παναγία ο μακαριστός Μητροπολίτης Εφέσου Χρυσόστομος. Ήταν πρώτος τη τάξει, μετά τον Πατριάρχη. Μπήκε στη Παναγία, ακούμπησε στην πύλη που οδηγεί από τον πρόναο στον κυρίως ναό. Και είπε, «Βάι, βάι, εδώ είναι Βασιλεύουσα». Και συνέχισε μετά: «π. Χαράλαμπε, είσαι ευτυχής και για έναν άλλο λόγο, επειδή αυτή η εκκλησία εκφράζει την Ορθόδοξη θεολογία». Λέω «Γιατί γέροντα;». Μου λέει «Αυτό που κάνουμε σήμερα, που παίρνουμε τις πέτρες και τις κόβουμε όλες το ίδιο, πανομοιότυπες, δεν είναι ορθόδοξο». Εγώ έμεινα και τον παρακολουθούσα. «Αυτό είναι παπισμός μου λέει. 

Εκεί θέλουν να τους κάνουν όλους τους ίδιους, ενώ εμείς οι ορθόδοξοι ο καθένας με τα χαρίσματά του και με τις ιδιαιτερότητές του». Γι’ αυτό λέμε «Υπάρχουν πολλοί δρόμοι για να φθάσουμε στη Βασιλεία του Θεού. Άλλος με τη προσευχή, άλλος με την ελεημοσύνη, άλλος με την αγάπη…» Αυτή είναι η ορθόδοξη θεολογία, σέβεται τον άνθρωπο με τα ιδιαίτερα χαρίσματα του.
Για πρώτη φορά στην εκκλησία της Παναγίας χρησιμοποιήθηκε η κεραμική διακόσμηση. Δηλαδή αυτά τα τουβλάκια τα οποία πάνε γύρω-γύρω από τα παράθυρα και διακοσμούν και σε άλλα σημεία τους ναούς μας, για πρώτη φορά οι Βυζαντινοί τα χρησιμοποίησαν σε αυτή την εκκλησία κι όπως λένε οι αρχαιολόγοι αυτή είναι επίδραση της αραβικής τέχνης. Από άποψη τεχνικής είναι επίσης σημαντικά τα γλυπτά που έχουν σωθεί. 

Υπάρχουν τρεις σειρές γλυπτά μέσα στο ναό, αλλά και εξωτερικά, κυρίως στην κόγχη του ιερού. Στα γλυπτά αυτά παρατηρούμε κυρίως
παλαιοχριστιανικές παραστάσεις και πολλοί υποστηρίζουν ότι τα περισσότερα από αυτά ανήκαν στον παλαιοχριστιανικό ναό.Οι τοιχογραφίες που έχουν σωθεί ανήκουν σε τρεις εποχές. Οι πιο παλιές είναι του 12ου αιώνα, μέσα στο ιερό του Αποστόλου Παύλου και είναι σκηνές από τη ζωή του Χριστού μας, το Δωδεκάορτο, όπως και προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης. Οι τοιχογραφίες που έχουν σωθεί στο ιερό της Παναγίας είναι του 16ου αιώνος και είναι τεχνοτροπία Κρητικής Σχολής. Είναι η Ουράνια Θεία Λειτουργία με τους Αγγέλους και μορφές Αγίων Ιεραρχών. Μάλιστα στο χώρο αυτό σώζεται η αρχαιότερη τοιχογραφία του μεγάλου Ιεράρχη της Βοιωτίας Αγίου Ιωάννη του Καλοκτένους, του νέου Ελεήμονος.Στο ιερό του Αποστόλου Πέτρου υπάρχουν τοιχογραφίες, με θαύματα του Χριστού μας και μορφές Αγίων, που χρονολογούνται στο 18ο αιώνα. Οι τοιχογραφίες που βρίσκονται στον κυρίως ναό ανήκουν στο 19ο αιώνα και είναι έργα λαϊκών ζωγράφων.

Η ΠΡΟΦΗΤΙΚΗ ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΝΑΟΥ 

ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΜΑΣ

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η προφητική επιγραφή που βρίσκεται στο δυτικό τοίχο του ναού της Παναγίας μας. Είναι γραμμένη σε αρχαίο μέτρο, σε ομηρική διάλεκτο, σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο. Θυμίζει τη γλώσσα της Ιλιάδας και της Οδύσσειας και είναι κατά κάποιο τρόπο προφητική:

Αναφέρει «Ούτε ο φθόνος, ούτε ο χρόνος, θα καλύψουν στο βυθό της λήθης, τα σπουδαία έργα σου πανάριστε Λέοντα Πρωτοσπαθάριε, ο οποίος από μεγάλη πίστη και πόθο, μαζί με τη γυναίκα σου και τα παιδιά σου, χτίσατε στον χώρο του αρχαίου Ορχομενού το ναό της Θεοτόκου και των Πρωτοκορυφαίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, των οποίων την ιερά κόνιν (δηλαδή τα ιερά λείψανα) κατέχει η γη της Ρώμης. Και τα έργα σου αυτά θα διαλαλούν ανά τους αιώνες τα μεγαλεία του Θεού ». Και πραγματικά η επιγραφή αυτή ήταν προφητική. Ούτε ο φθόνος, ούτε ο χρόνος κάλυψε τα έργα του Λέοντα. Πράγματι η εκκλησία αυτή ανά τους αιώνες παραμένει καταφύγιο των πονεμένων ανθρώπων, σκέπη των κατατρεγμένων και τόπος, όπου ανακουφίζεται και ξεκουράζεται κάθε ανθρώπινη ψυχή. Στο σημείο αυτό ενθυμούμαστε τα λόγια του μακαριστού Αντουράκη, καθηγητή της χριστιανικής αρχαιολογίας στη Θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών . Όταν κάηκε η εκκλησία είχε έρθει εδώ με κάποιους φοιτητές, δυο – τρία πούλμαν φοιτητές και τους έκανε τη ξενάγηση. Και μου λέει κάποια στιγμή «Πάτερ Χαράλαμπε, όταν θα κάνεις ξενάγηση δε θα λες μόνο ότι η Παναγία είναι μνημείο χριστιανικό». Λέω «Τι θα λέω;». «Θα λες ότι είναι και μνημείο ελληνικό». Εγώ τον κοιτούσα. «Λέω γιατί;». «Διότι αυτή η εκκλησία από μόνη της, καταρρίπτει όλες τις θεωρίες των διαφόρων ιστορικών, δυτικών και άλλων, οι οποίοι έλεγαν ότι «τον ένατο αιώνα, είχαν εξαφανισθεί οι Έλληνες από την Ελλάδα, και ούτε ελληνικά μιλούσαν,και ούτε ελληνική γλώσσα υπήρχε.». Το ότι υπάρχουν τόσες ελληνικές επιγραφές εντοιχισμένες πάνω σε αυτή την εκκλησία και μάλιστα η καθεμιά με το χαρακτηριστικό της και μάλιστα αυτή η επιγραφή, που είναι γραμμένη σε ομηρική διάλεκτο αποδεικνύει ότι τον 9ο αιώνα και Έλληνες υπήρχαν στην Ελλάδα και Ελληνικά μιλούσαν και μάλιστα γνώριζαν άριστα όχι μόνο την σύγχρονη ελληνική της εποχής, αλλά και την αρχαία ελληνική γλώσσα. 

Ολοκληρώνοντας την περιγραφή του ναού της Παναγίας μας, πρέπει να αναφέρουμε ότι, κάθε φορά που διαβάζουμε αυτή την προφητική επιγραφή, θυμόμαστε το ποίημα του εθνικού ποιητή της Κύπρου, του Βασίλη Μιχαηλίδη, για τον εθνομάρτυρα Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Κυπριανό. Όταν το 1821 ξέσπασε η Ελληνική επανάσταση, πιάσανε και στην Κύπρο τον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό, τους Μητροπολίτες, ανώτερους κληρικούς και τους προκρίτους και τους είχανε στη φυλακή. Ο Τούρκος διοικητής σε ανύποπτο χρόνο είχε πει στον Αρχιεπίσκοπο « Ότι εσένα δε θα σε αποκεφαλίσω». Στη συνέχεια όταν τον συνέλαβε του είπε «Άλλον το κόφκειν τζιεφαλήν τζιαι άλλον το κρεμμάζειν». Τελικά δεν τον αποκεφάλισε, αλλά τον κρέμμασε. Προηγουμένως υπήρξε ο παρακάτω διάλογος ανάμεσα στον Τούρκο διοικητή και τον Αρχιεπίσκοπο. «Πασπίσκοπε Κυπριανέ, μιλέτπαση του τόπου….» δηλαδή Εθνάρχη του τόπου, «έχω στο νου μου Πίσκοπε να σφάξω, να κρεμάσω τζιαν ημπορώ που τους Ρωμιούς την Τζιύπρον να παστρέψω.» να καθαρίσω την Κύπρο από τους Έλληνες, «Τζια ακόμα αν ημπόρηα τον κόσμο να γυρίσω, έθεν να σφάξω τους Ρωμιούς ψυσιήν να μεν αφήκω». Να σφάξω σ’ όλο τον κόσμο, τους Έλληνες. Και του απάντησε ο Αρχιεπίσκοπος «σφάξε μας ούλλους τζιας γενεί το γαίμαν μας αυλάτζιν.», ας γίνει δηλαδή ποτάμι το αίμα μας, «κάμε τον κόσμο ματζιαιλλειόν και τους Ρωμιούς τραούλλια», σφαχτάρια, «αμμά ξερε πως ίλαντρον όντας κοπεί καβάτζιν, τριγύρω του πετάσσουνται τρακόσια παραπούλια», δηλαδή όταν κόβεται η λεύκα η πολύτιμη, πετάγονται τριγύρω τριακόσια βλαστάρια. «Το ‘νιν αντάν να τρώει την γη, τρώει την γην θαρκέται, μα πάντα τζιείνον τρώεται τζιαι τζιείνον καταλιέται», δηλαδή το υνί όταν οργώνει τη γη, νομίζει ότι τρώει τη γη, αλλά εκείνο καταστρέφεται και φθείρεται. «Η Ρωμιοσύνη έν’ φυλή συνότζιαιρη του κόσμου, κανένας δεν εβρέθηκεν για να την εξηλείψει, κανένας, γιατί σιέπει την ’που τ’ άψη ο Θεός μου…» και πήρε στα χέρια του τη θηλειά ο Αρχιεπίσκοπος, την ευλόγησε την πέρασε στον λαιμό του ,και σήκωσε τα μάτια του κλαμένα, λέει ο ποιητής, στον ουρανό και είπε «Θεέ που νάκραν δεν έσιεις ποττέ στην καλωσύνην, λυπήθου μας τζιαι δώκε πκιον χαράν στην Ρωμιοσύνην.».